Pesekinovarus Nedir?
Pes ekinovarus her yıl dünya çapında yaklaşık 150.000 – 200.000 bebekte görülen bir ayak deformitesidir. Ayak bileği normal pozisyona zor gelir, ayak sırtı öne doğru ve parmaklar içe basar pozisyondadır. Pes ekinovarus cenin anne karnında şekillenirken ayaktaki kas, bağ ve kemiklerin anormal gelişmesinden oluşur.
Uzmanlar tam olarak sebebini belirleyememiş olsalar da, çevresel ve genetik faktörlerin her ikisinin de rol oynadığını düşünmektedirler. Genetik araştırmalar bir kaç genin değişimini bulmuşlar ancak ne koşulda ve hangi kombinasyonda değişimin gerçekleştiğini belirleyememişlerdir.
Pes Ekinovarusun dünyada görülme sıklığı 1000 çocukta 0,6 – 1,5 arasında olup, %80′ i düşük ve orta gelirli ülkelerde bulunmaktadır. Global Clubfoot Inıtiative 2014 verilerine göre, İsveç’ te 1000 çocukta 1,4 oran tespit edilmiştir. Avusturalyada Abojinler arasında görülme sıklığı beyazlardan daha yüksektir; ilk grup için 1000 canlı doğumda 3,5, ikinci grup için 1,1. Filipinlerde 0,76 iken Hindistan’da 0,9′ dur. A.B.D.’de ise totalde 1,29 olan oran beyazlarda 1,38, siyahi olmayan İspanyol kökenli nüfusta 1,30 ve siyahi İspanyol ve Afro-Amerikalılarda 1,14 olarak görünmektedir. Asyalılarda 0,6 oranlarına inerken, Polinezya gibi Pasifik Adalarında 1000 çocukta 6 gibi yüksek yaygınlık mevcuttur.
Maalesef ülkemize özel bir istatistik tutulmadığı için, dünya için geçerli olan yaklaşık 1000 çocukta 1 doğum oranı kabul edilmektedir.
Pes Ekinovarus yüzyıllardır manipülasyonlar, bandajlar, çelik cihaz ve alçılarla tedavi edilmektedir. Topuk – bağ tenotomisi uygulaması 19. yüzyıl ortalarında başlamış; kapsamlı bağ gevşetme ameliyatı ise son 50 yıldır moda olmuştur. Ancak 1940lı yıllarda Dr. Ignacio Ponseti’nin geliştirmiş olduğu nazik manipülasyon ve alçılama metodu Ponseti Yöntemi, tüm dünyada etkinliğini kanıtlamış en başarılı yöntemdir.
Tedavi Uygulamaları
Altını sıkça kontrol edin. Maalesef suyla yıkanmıyor ama pamukları parçaladıktan sonra kapalı bir kap içerisine koyup, üzerine de kaynamış ılımış su dökerek bebeğin altını temizlemek için kullanabilirsiniz. Kışın bu kabı kalorifer üzerine koyarsanız bebeğiniz üşümez de. Yeni doğanlar için ıslak mendiller de var tabii ama ilk aylar kullanılması pek önerilmiyor.
Alçılar varken en çok zorlanılan şey banyo yaptırmak oluyor. Biz orta – büyük boy buzdolabı poşetlerini bacaklarına geçirip, plasterle hemen alçıların üzerinden güzelce sararak banyo yaptırıyorduk. Bebek küvetine file/sünger yerleştirerek dikkatlice yıkayabilirsiniz.
Çocuğunuz 4-5 yaşına gelene kadar Ponseti onaylı ortezlerin kullanılması gerekir. Tedavi ilk başladığında 2 – 3 yıl içinde bırakılıyordu ancak yüksek nüks oranları nedeniyle bu süre 4-5 yıla çıkarılmıştır.
Dr. Ponseti’ ye göre ortezleme protokolü aşağıdaki gibi olmalıdır.
Alçıların akabinde ilk 3 ay günde 23 saat.
Sonrasında kademeli azaltma çizelgesi uygulanmalıdır: Bir ay günde 20-22 saat, bir ay günde 18-20 saat, bir ay 16-18 saat ve bir ay günde 14-16 saat.
Pes ekinovaruslu çocuklarda nüksler, 6 yaşa kadar görülebilir.
Ponseti ortezi giydirilmemesi ya da düzensiz/yanlış kullanımı durumunda nüks oranları aşağıdaki gibidir:
İlk yıl %90
İkinci yıl %70-80
Üçüncü yıl %30-40 percent,
Dördüncü yıl %10-15 percent
Devam eden yıllar yaklaşık %6.
Ortezleme tedavi programının olmazsa olmaz bir parçasıdır ve nüksleri önlemede çok etkilidir.
Nüks başlayan ayakta ilk önce esneklik azalır, sonra ayak şekli değişmeye başlar. Bu nedenle esneklik kontrolü çok önemli. Esnekliğin azalıp azalmadığını anlayabilmeniz için de her gün kontrol etmenizi öneririm. Doktorunuz çocuğunuzun ayağını muayene ederken yaptığı gibi, ayağını yukarı, aşağı, sağa ve sola döndürerek bu kontrolü sağlayabilirsiniz.
Dünyada Ponseti Yöntemi’ nin yaygınlaşmasına rağmen nüksler hala görülmektedir. Nükslerin tedavisi konusunda da doktorlar arasında fikir birliği bulunmamaktadır. Kimileri önemsemezken, kimileri de kapsamlı açık ameliyatlarla çözüm aramaktadır. Bu nedenle nükslerin sebeplerini bulmak, nüksleri önlemek ve Ponseti Yöntemi’nden ayrılmadan nükslerin tedavisi gereklilik haline gelmiştir.
AFO ile Ponseti Onaylı ortez farkı, biz ailelerin anlayacağı şekilde şöyle özetlenebilir : Ortası demirli ortez çocuğun her iki ayağını birden hareket ettirmek zorunda bırakır. Ortadaki demir engellediği için tek ayağını hareket ettiremeyen çocuk, mecburen iki ayağını birden yukarı kaldırır ve ileri doğru tekmeleme hareketi yapar sürekli olarak. Bu hareket sayesinde hem bilek ve bacak kasları güçlenir, hem de aşil tendonu esnek kalır. AFO ayağı alçı gibi sabit tuttuğu için, bunu yaptıramaz. Herkesin bildiği gibi alçı, ayağı düzeltmek için yapılır, düzelmeyi korumak için ayaklar aylarca daha alçıya alınmaz. Çünkü alçı içinde hareketsiz kalan kaslar zayıflar, güçlenmez. Bu nedenle Ponseti Yöntemi, alçılama ve aşilotomi sonrasında, tek ya da çift ayağın pes ekinovaruslu olmasından bağımsız olarak, AFO kullanımını önermez.
Bebeğinizin ayakları alçıdan çıkıp ortez giymeye başladığında, bileklerinin inceldiğini fark edip, endişelenmeye başlamanız çok doğal. Tüm aileler sizin gibi hissediyor. Ancak doktorunuza ulaşıp sorarsanız öğrenebileceğini gibi, bu durum tamamen geçici, ortez bebeğinizin bileklerinin incelmesine neden olmuyor.
Bebeklerimiz dönmeye başladıktan itibaren uyku sorunları da başlıyor. Ortezleri ya yorgana/battaniyeye/pikeye dolanıp ya da karyolaların korkuluklarına çarpıp uyanmalarına neden oluyor. Bu da hem bebeklerimizin, hem de bizlerin uyku kalitelerini etkiliyor. Bu sorunu çözmek için ailelerin kullandığı ve işe yarayan bir kaç yöntem var.
Bunların ilki bebeklerimizin üstüne bir örtü örtmek yerine uyku tulumu giydirmek. Bu sayede uykularında rahatça yer değiştirebiliyorlar. Ortezle giydirmek için ayaksız tulum alabilir veya ayaklı tulumun ayağını kesebilirsiniz.Aşağıda yazlık, ayaksız tulum örneğini görebilirsiniz.
Pev Botu, Ortez Giydirme ve Orteze Alıştırma konulu yazılarımda ortez ve nasıl giydirilmesi gerektiği konularında ipuçları vermiştim. Tüm bu ipuçlarını uygulamalarına rağmen, inatçı bebekleri bir şekilde ayağından çıkarıyorsa ebeveynler ne yapmalı?
Bundan bir kaç yıl önce Facebookta bu sorular sorulmuştu. Benim oğlumda olmadığı için çözüm aramam gerekmemişti. Sağ olsun kıymetli bir annemiz hepimiz için cevapladı ve fotoğraf yolladı bizler için. Onun izniyle ben de size fotoğraflar yardımıyla anlatmaya çalışacağım.
Orteze, başka bir deyişle Ponseti Cihazına alışma süresi bebekten bebeğe değişir. Alçıdan ilk çıktığında ayak ve bacakların hassas olması da sürecibiraz zorlaştırır. Ekte benim işime yarayan ve diğer ailelerden duyduğum bir kaç öneri var. Sizin de işinize yarayabilir.
• Her çocuğun alışması farklı zaman alacaktır ancak çocuğunuza en az 1 hafta zaman tanımalısınız. Hala sorun yaşıyorsanız, mutlaka doktorunuz ve ortodistinizle görüşün; yeterli düzelme sağlanmamış olabilir.
• Alıştırmak için bolca bebeğinizin her iki bacağını birden hareket ettirme egzersizleri yapın. Hatta belki henüz alçılar varken bu egzersizlere başlamak cihaz safhasında işinizi kolaylaştırabilir.
Tek ayak pevlilerde, iki ayak arasında yarım – bir numara fark görülmesi doğaldır. Pevli ayak biraz daha küçük olur. Fark bebek küçükken daha fazla görünse de, çocuğunuz büyüdükçe fark azalacaktır. Genelde ayakkabı içine tabanlık konularak iki ayak arasındaki fark giderilebilir. Pevli bacak diğer bacağa göre biraz daha kısa olabilse de, genelde bu durum aksamaya neden olmaz.
Fizyoterapi
Doktorunuzun size özellikle gösterdiği bir masaj şekli varsa onu uygulayın. Ancak yoksa ve dilerseniz, tedavi öncesi ya da alçılama sonrası, orteze ara verilen dönemde basit germe ve esnetme çalışmaları yapabilirsiniz. PEVli ayak içe ve aşağıya dönük olduğu için amaç ayağı yukarı ve dışa doğru esnetmek olmalıdır.
Öncelikle bebeğinizi sırt üstü yatırın. Dizleri serbest olmalı, katı değil. Bir elinizle dizin üstünden tutup bacağı sabitleyin, diğer elinizin baş ve işaret parmağıyla da yumuşakça kavrayın. Ayağı nazikçe dışa çevirip, yukarı doğru esnetin ve 5 saniye bekleyin. Sonra da ayağı uzatın. Bu hareketi doktorunuzun söylediği kadar tekrarlayın. Esnemeler bittikten sonra bacağın ve ayağın dış kısmını, kasları ve sinirleri uyarmak için okşayın ya da gıdıklayın.
Videoyu paylaşan Doç.Dr. Yalkın Çamurcu’ ya teşekkürlerimle.
Her zaman dediğim gibi, bebeklerinizin ortez kullanması, gelişimleri için bir engel değil. Bir takipçimizin yolladığı bu güzel videodaki pevli minnoşumuz 4,5 aylık ve 2 aydır ortezde. Her çocuk bu kadar hareketli olmayabilir ancak fırsat verip, videodaki gibi teşvik ederseniz gelişimini göreceksiniz. 😍🧿
Doktorunuz ya da fizyoterapistinizin önerdiği özel egzersizler konusunda değil ama genel, tüm çocuklar için faydalı, bizim çocuklarımız için daha iyi olan basit egzersizler/oyunlar aşağıdaki şekilde özetlenebilir:
- Deve Cüce Oyunu – çömelip kalkmayı teşvik eder
- Ayı yürüyüşü
- Ördek yürüyüşü
Spora başlamak için yönergeleri anlayıp yerine getirecek olgunluğa erişmeli çocuklar. Bu da genelde 3,5-4 yaş civarında oluyor en erken. Öncesinde oyunlarla harekete teşvik edebilirsiniz.
Çocuğunuzu mutlu eden sporlar. 🙂